Contact:Jan C. Bos
E jancbos@kpnmail.nl
Psalm 85 en Lucas 3, 7-18 Oosterkerk, Haarlem
Het recht gaat voor God uit en baant voor Hem de weg.
Dat zijn de slotregels van psalm 85, de psalm van deze derde zondag in de advent. Dat recht, dat kostbare recht is zo broodnodig in onze wereld, in deze advent van 2024. Dat recht wordt vandaag hartverscheurend genegeerd, bedreigd, geschonden. De aarde zucht onder alle rechteloosheid. Kwetsbare eilanden verdrinken. Kwetsbare burgers worden gebombardeerd. De machthebbers zijn nietsontziend en dreigen met oorlog.
Dat recht, het moet werkelijk uit de hemel komen, zingt de psalm. God komt toch met uw recht, bidt de profeet. Wij verlangen vanuit onze tenen naar dat recht in de advent.
Het recht gaat voor God uit en baant voor Hem de weg. Het is als het ware een voorloper, dat recht. En vandaag ontmoeten we dat recht in de persoon van Johannes. Hij is bij uitstek de verkondiger van dat goddelijke recht. En hij maakt in de aanwijzingen die wij vanmorgen hebben gelezen duidelijk wat dat goddelijke recht inhoudt: De arme wordt gezien; de zwakke wordt beschermd; er wordt eerlijk gedeeld. Dat allereerst moet gebeuren. Dat allereerst moet worden gedaan.
Vandaag luisteren we naar Johannes. Als de arme niet wordt gezien, de zwakke niet wordt beschermd, er wordt gegraaid in plaats van gedeeld, dan ga je voor de bijl.
Zoals in de cartoon van Tjeerd Royaards die op black Friday in mijn krant stond.
Dat koopt maar door. Dat vliegt maar verder. En vlak voor je is de afgrond. Johannes had hem bij wijze van spreken kunnen tekenen. Als je je niet omkeert, ga je voor de bijl. Als je je niet omkeert wacht het vuur van het goddelijk gericht. Als je je niet omkeert word je geoordeeld door het vuur van het recht waar je zo naar verlangt in de advent.
Vandaag luisteren we naar Johannes. Waarom eigenlijk? Waarom luisteren we naar die vurige profeet van het recht? De mensen in zijn tijd wisten het wel. Ze kwamen om zich te laten dopen. Ze kwamen voor een schone lei en een nieuw begin in donkere tijden. Ze kwamen omdat ze diep van binnen wel voelden dat het niet langer kon zo. Ze kwamen niet alleen om een uitweg uit de grote misère van schrijnend onrecht in de wereld maar ook om balsem voor hun ziel die geplaagd wordt door sombere gedachten en om een nieuw begin in hun eigen leven vol zorgen en conflicten. Dat wil zo graag gelukkig zijn. Dat wil zo graag hoop houden en geloof.
En dan is daar Johannes die zegt dat hoop en geloof niet gratis zijn. Dan is daar Johannes die zegt dat dat kostbare goddelijke recht niet alleen eng nationalistische machthebbers en grote graaiers oordeelt maar ook jou en mij die in deze wereld wheelen en dealen, voortdurend compromissen sluiten, ploeteren en proberen. Wie kan voldoen aan Gods hoge recht? Wie?
Toch is het misschien u ook opgevallen dat wat Johannes aan concrete aanwijzingen geeft begaanbaar is. Deel wat je over hebt. Wees eerlijk in je werk. Houd je aan de regels. Maak geen misbruik van je macht. Haast zou je zeggen: Is dat nou alles?
Maar tegelijk besef ik dat wat Johannes aangeeft heel veel is. Want jij en ik leven in een wereld die vol is met competitie, manipulatie, zelfverrijking, machtsmisbruik. Jij en ik weten dat het moeilijk kan zijn tegen de heersende stroom in te gaan. De klokkenluider in de ambtenarij wordt geïsoleerd. Hij kan zijn carrière wel vergeten. Wie misstanden op het bedrijf aangeeft wordt zelf gepakt. Wie het vriendje dat gepest wordt in bescherming neemt, kan zelf slachtoffer worden. Telkens weer staan jij en ik voor keuzes. Zal ik wel, zal ik niet. Telkens weer krijg je de kans te kiezen voor een nieuw leven. Niemand, niemand heeft de oplossing voor alle problemen in handen.
Maar wat je wel krijgt is het begin van de weg, een begin van hoop. Wees zelf eerlijk, altijd. Wees integer, altijd. Doe wat je kan. En wat je niet was, wordt het nu. Wordt het helemaal. Leef helemaal de Messias tegemoet. Het is zo eenvoudig. Het is niet te hoog, niet te diep. Je kunt het volbrengen. Je kunt het. En tegelijk blijkt het in de concrete situatie diepingrijpend te kunnen zijn, en heel moeilijk soms ook om de stap te zetten. Je moet er doorheen.
Je moet er doorheen. Dat zegt Johannes de vurige profeet van het recht die de mensen bij de hand neemt en door het water laat gaan. Je moet er doorheen. Maar dan zegt hij nog wat.
Johannes doopt met water maar, zegt hij, wie na mij komt zal je dopen met heilige Geest en met vuur. Niet alleen Johannes, ook Jezus verkondigt het vuur. Dat lezen we ook in het Evangelie. Hij deelt met Johannes de hartstocht voor het goddelijke recht. Ook Hij waarschuwt de rijken en troost de armen. Dat vuur, dat vuur van het goddelijk recht brandt ook in Hem.
Maar Hij doopt ons ook met de heilig Geest. Hij doopt ons met zijn warme nabijheid. Hij doopt ons met kracht en met liefde. Hij schenkt ons zijn vrede. Op de weg van de Messias ga je door het diepe water van alle nood en dood in onze wereld. Maar Hij gaat dat ook. Hij gaat dat met jou.
Hij doet wat in de psalm geschreven staat. Recht en vrede kussen elkaar, zingt de psalm. Genade en waarheid begroeten elkaar.
Recht en vrede, genade en waarheid, dat zijn vier Bijbelse grondwoorden. Het zijn de grondwoorden van Gods Heilige Geest. In de Middeleeuwse mystiek werden het de vier dochters van God genoemd, vier gaven aan de mensen. Recht en vrede, genade en waarheid. Ze zijn alle vier even belangrijk. Ze zijn alle vier even geldig.
Maar er zit spanning tussen die vier. Er is spanning tussen recht en vrede. Er is spanning tussen genade en waarheid.
Genade en waarheid begroeten elkaar. Recht en vrede kussen elkaar. Dat zingen we met psalm 85 in de advent. Maar we voelen aan den lijve dat het zover nog niet is. Dat ook vandaag die vier nog op gespannen voet staan met elkaar. En dat schuurt in ons hart en in onze gedachten. Dat schuurt in de grote politiek. Moeten wij vrede stichten met mensenrechtschenders? Moet dat in Oekraïne? Kan dat in Gaza? Wordt dat wat in Syrië?
Moet Europa zich verder bewapenen of juist niet? Rutte vindt van wel, zei hij afgelopen week maar in de kerk hebben we aandelen wapenindustrie juist verkocht. Daar willen we niet in investeren. Of toch wel? Dat schuurt in de kerk waar waarheidszoekers botsen op vredestichters, radicaal op genuanceerd en waar recht botst op vrede. Dat zit ook in jezelf. Wikkend en wegend. Kan dat samen? Kan het? Genade én waarheid; recht én vrede.
Volgens de psalm wel. Volgens de psalm is juist dat waar de Eeuwige op uit is. Hij is er op uit dat genade en waarheid elkaar begroeten. Hij is er op uit dat recht en vrede elkaar kussen. En volgens het Evangelie is de weg daarnaar toe de waterdoop van Johannes en de vuurdoop van Jezus.
Dat vuur betekent dat het erop aankomt. Het komt erop aan te delen. Het komt erop aan dat de arme gevoed en de vreemdeling gehuisvest wordt. Het komt er op aan dat wij mensen elkaar het leven gunnen.
Maar de Messias doopt niet alleen met vuur. Hij doopt met heilige Geest en met vuur. En daar lees ik in dat Hij ons nabij is op de moeizame maar ook hoopvolle weg Hem achterna. De Messias zwaait niet met de vinger. Hij reikt ons zijn hand. Hij ziet ons hart. En niet alleen dat van jou. Ook dat van haar en hem die net even anders denken dan jij. Hij scheidt niet. Hij verbindt. Hij verbindt ons op de zoektocht naar recht én vrede.
De Messias doopt met heilige Geest en met vuur. Jij en ik staan voor de vuurdoop. Zal ik wel, zal ik niet. Jij en ik staan oog in oog. Maar niet alleen met vuur word je gedoopt. In die ure belooft de Messias jou zijn heilige Geest die jou sterken en inspireren zal.
De Messias komt naar zijn dorsvloer, zegt Johannes om kaf van koren te scheiden. Let op het is zijn dorsvloer. Dat leven van mij, dat lieve leven, dat strijdtoneel, het is zijn dorsvloer. Hij komt om mij te zuiveren, te snoeien, te sterken, te bergen. Hij komt om zelf de weg te gaan van de doop, het leven te delen van zijn mensen. Ik geloof in een genadig gericht. Ik geloof in de goede toekomst die God met ons voorheeft en die wij niet zonder elkaar maar met elkaar tegemoet gaan.
In dat gericht van Hem en in de toekomst van God begroeten elkaar genade en waarheid, kussen elkaar recht en vrede.
Het is ons houvast in de Advent.
Amen