Contact:Jan C. Bos
Wagnerkade 59,
2102 CT Heemstede
T 023 5332455
E jancbos@antenna.nl
Marcus 10, 32-45 Oosterkerk Haarlem
Wat is goed leiderschap?
Tegenwoordig bestaan er allemaal trainingen voor leiderschap. Want natuurlijk leiderschap is niet vanzelfsprekend. Er verschijnen regelmatig advertenties in de media van instituten die ons voorhouden dat je met hun training leiderschap ontwikkelen kunt.
Regeerders zijn lang niet altijd goede leiders. Dat weten jullie toch, zegt Jezus tegen zijn leerlingen in het Evangelie van vanmorgen.
Ja, dat weten we. Dat is vandaag bittere werkelijkheid. Dat lezen we in de krant. In Rusland belandt de oppositie in het gevang. In China worden Oeigoeren in een staatsmal geperst. In Afghanistan heerst de Taliban over het geweten van mensen en het leven van vrouwen. Hamas sleept zijn arme volk mee in moordend terrorisme, de regering van Israël hun arme volk in een eindeloze oorlog.
En hier bij ons wil de grootste regeringspartij het parlement buitenspel zetten en maakt hij het volk wijs dat de asielmigrant de oorzaak is van alle problemen. Dat hitst op om macht te vergaren.
Wat is goed leiderschap? Een goede leider is een herder naar Gods hart. Dat lezen we op talloze plekken in de Bijbel. Jezus is zo’n herder. Hij is de goede herder. Wat is zijn geheim?
De Zoon des mensen is niet gekomen om te heersen maar om te dienen. De volken worden onderdrukt door hun heersers en de leiders misbruiken hun macht maar de Zoon des mensen is niet gekomen om gediend te worden maar om te dienen.
Hij zegt er nog iets bij. Hij zegt: De Zoon des mensen is gekomen om te dienen en zijn leven te geven als losprijs voor velen. Zijn leiderschap houdt ook in dat Hij zijn leven geeft als losprijs voor velen.
Dat van die losprijs moet ik uitleggen. Het is een oeroud Bijbels begrip.
De gedachte is dat je de Heer die jou het leven gegeven heeft dankbaarheid verschuldigd en een toegewijd leven. Ooit drukte men dat uit door de eerstgeborene te offeren. De eerstgeboren mens ook? Nee. Die werd daarvan losgekocht. Hij kreeg leven en toekomst voor Gods aangezicht. Dat Bijbelse begrip ging ook betekenen dat slaven werden losgekocht zoals ooit het volk in Egypte en ballingen werden vrijgekocht, als ooit het volk in Babel. Loskopen betekent: Er is toekomst voor jou want je zit niet vast aan schuldig verleden. Je kunt leven naar Gods bedoeling.
Bij de profeten komt daar nog een accent bij.
De profeet Jesaja bijvoorbeeld spreekt over de lijdende rechtvaardige en zegt dan: Om onze overtredingen werd hij doorboord en de straf die ons de vrede aanbracht was om hem. Ons schuldige verleden klaagt ons aan maar Hij koopt ons daarvan vrij
Daar komt de klassieke gedachte van de plaatsvervanging vandaan die eeuwenlang de christelijke traditie heeft gedomineerd,
Zoals veroordeelde gevangenen soms vrij konden komen door voor hen een grote som geld te betalen, zo betaalde Jezus met zijn kruisdood ons vrij uit de hel die wij door onze zonden verdiend hadden.
Maar jammergenoeg maakte latere leerlingen van Jezus van dit bevrijdend evangelie een dwangmiddel
In de Middeleeuwen werd die hel met al zijn gruwel grotesk verbeeld. Kunstenaars als Jeroen Bosch schilderden met felle kleuren en fantastische beelden hun angsten van zich af. Hoe ontkom ik toch aan die toekomstige eeuwige gruwel vol vuur en zwavel. Wie verlost mij van het voor eeuwig verloren gaan? Kom ik er onderuit door gehoorzaam te zijn aan de priester en veel te betalen aan de kerk?
Maar dat heeft Hij toch al gedaan? Hij heeft de losprijs toch betaald, zei Luther ooit.
Wat Luther en in zijn spoor ook der andere kerkhervormers zeiden was revolutionair en bevrijdend. En het legde een bom onder het pluche van vele, vele kerkvorsten die over de gewetens van het volk heersten, die profiteerden van hun angst en geld sloegen uit hun begeerte behouden te worden. Vanaf de beginne is het zo geweest onder volgelingen van Jezus. Ze zeiden dat ze dienden maar ze deden wat heersers altijd doen. Macht uitoefenen over de mensen.
De volken worden onderdrukt door hun leiders maar bij jullie is dat niet zo, zei onze Heer. Ach, heel vaak was en is het bij ons wel zo. Dat werd eeuwenlang bang gemaakt. Dat werd gekoeioneerd door leiders van de kerk die vergeten waren dat hun leiderschap vorm krijgt in het dienen van de mensen.
Zo is het onder jullie niet, zegt Jezus. O nee? Is er onder ons geen machtsmisbruik? Is er geen machtsmisbruik in de kerk? Wie kan dat met droge ogen zeggen als we net hebben gehoord over het massale kindermisbruik in de Belgische Katholieke kerk. Maar niet alleen daar komt het voor ook hier. Soms bruut en weerzinwekkend. Soms subtiel en manipulatief in kerkenraadsvergaderingen en op synodezittingen.
Laten we teruggaan naar de oorspronkelijke betekenis van de losprijs.
Ons leven loopt dood als wij gevangen blijven in kwade neigingen en verslaafd blijven aan onrecht en verspilling. Terwijl het de bedoeling is dat wij bevrijd van dat kwaad opstaan en leven, Gods toekomst tegemoet. Maar onze armen zijn kort en ons vlees is zwak.
De Zoon des mensen koopt ons vrij van de schuld die ons bezwaart en het kwaad dat in ons huist. En wijst ons een weg die wij in vrede kunnen gaan. Dat is zijn dienend leiderschap.
Er is machtsmisbruik. Het recht wordt misbruikt om arme mensen te knevelen. Maar het zal anders. Het kan anders als de dag dat de HEER die zijn volk heeft losgekocht, aanbreekt.
Vandaag worden mensen geknecht en gekneveld. Vandaag worden dieren gruwelijk geëxploiteerd. Vandaag wordt de aarde kapotgemaakt en het klimaat bedorven door het machtsmisbruik van ons mensen. Maar bij jullie is dat niet zo, zegt Jezus. Bij jullie mag dat niet zo zijn. En dat moeten we vandaag opnieuw horen. De Heer heeft ons vrijgekocht en toekomst gegeven. In die toekomst van God worden mensen niet geknecht, worden dieren niet geëxploiteerd, wordt de aarde niet kapot gemaakt en het klimaat niet bedorven. Dat is een ideaal. Het is een belofte. Het is een gebod.
Daarheen wil het dienend leiderschap van onze Heer ons leiden.
Waar koopt Jezus ons vrij van? Luther had het begrepen. Hij koopt ons vrij van de heersers die geld slaan uit de nood van mensen. Hij koopt ons vrij van de bangmakers. Hij koopt ons vrij van de begeerte naar macht en geld. Hij koopt ons vrij van de angst dat we niet anders kunnen dan bovenop. Alle macht is niet nodig voor een mensenkind. Krampachtig blijven sturen is niet nodig voor een mensenkind. Lief mens, leer toch ook eens de kunst van het loslaten.
Jezus heeft met zijn leven laten zien wat dienen betekent. Hij is ons aanstekelijk voorgegaan. Zo heeft Hij ons gediend. Zo heeft Hij voor ons zijn leven gegeven. En zijn opstanding uit de dood betekent dat wij hem vandaag getroost en gerust mogen navolgen. Ieder van ons kan de kunst van het dienend leidinggeven leren. Wat is goed leiderschap? Het is: Niet gaan voor je eigen belangrijkheid maar ruimte scheppen voor de ander om te groeien. Dat is goed leiderschap.
“Dat heersers hun macht misbruiken weten jullie”, zegt Jezus. Maar zo is het bij jullie niet.
Laten we God danken voor deze stem die in ons midden heeft geklonken want het is een bevrijdend geluid dat ons vertroosten wil, bemoedigen, aanvuren om naar Gods toekomst te leven