Contact:Jan C. Bos
Wagnerkade 59,
2102 CT Heemstede
T 023 5332455
E jancbos@antenna.nl
Mat 22, 34-46 Ontmoetingskerk, Haarlem
Het evangeliegedeelte wat wij vanmorgen hebben gelezen staat wel bekend als “het grote gebod”.
Het wordt nogal eens samengevat met de woorden. God liefhebben boven alles en je naaste liefhebben als jezelf.
Ik herinner me daar dan heel diepzinnige, uitvoerige en soms ook wel saaie gesprekken over. God liefhebben boven alles? Kan dat wel? Wie brengt dat op? En je naaste liefhebben als jezelf? Hoeveel houd je van je zelf eigenlijk. Misschien moet je wel eerst leren om van je zelf te houden.
Wellicht is het beter wanneer we dit gebied niet theoretisch maar praktisch overdenken. En om dan maar gelijk met de samenvatting te beginnen. God liefhebben boven alles en de naaste als jezelf. Die is onjuist. Een betere weergave is: Je moet God én je moet je naaste liefhebben met heel je hart.
Wat houdt God liefhebben eigenlijk in.
Nogal wat mensen zeggen: Je hebt God lief door je naaste lief te hebben. Die andere mens is concreet en maakt ook het gebod concreet. Heb je die ander lief, dan heb je God lief.
Ik denk dat dit helemaal waar is.
Maar nu vandaag zou ik, om te beginnen, een ander accent willen benoemen. Een accent waarbij niet direct de mens centraal staat.
Je hebt God lief door zijn schepping lief te hebben. De vogels in de lucht, de bloemen op het veld, de vissen in het water en de dieren in de bossen, zij allemaal zijn door God geschapen en zingen, ieder op eigen wijze, zijn lof. Je hebt God lief in het besef dat je niet de baas bent van de schepping maar deelgenoot in Gods schepping. Je leeft in haar. Je leeft door haar. Maak haar niet stuk. Buit haar niet uit. Heb haar lief want zij is van God gegeven. Gods Geest heeft haar tot leven gewekt
Je hebt God lief door zijn schepping lief te hebben. In onze westerse technocratische samenleving is dat Godsbesef nagenoeg verdwenen. Die westerse mens heeft zich bevrijd van knellende dogma’s en zichzelf op een goddelijk voetstuk geplaatst. Alles ligt aan zijn voeten. Met alles doet hij wat hij maar wil. Maar juist het besef dat God deze aarde heeft geschapen, bezield en vormgegeven om ons allen het leven te gunnen, helpt ons de aarde te koesteren en te behoeden. Zij is van God, niet van ons mensen. Zij is van God. Heb haar lief. Heb Hem lief die dit alles heeft geschapen.
Je hebt God lief door zijn schepping lief te hebben en Hem te eren als de grond van je bestaan en de Stem die jou roept: Mens waar is je broer, waar is je zusje. Je hebt God lief door zijn Schepping niet op te schrokken maar te delen met alle arme kinderen van God
Hoe voedt je die liefde? Jezus citeert de beroemde tekst uit Deuteronomium. Hoor Israël, de Heer is God, de Heer is één. Gij zult de HEER uw God liefhebben met heel uw hart, ziel, verstand en kracht. Houdt dat in gedachte. Praat er over. Breng het je te binnen. Schrijf het boven je bed. Vertel het aan je kinderen. De liefde met God kun je op zondagmorgen levend houden in de kerk door samen te zingen en te bidden, je geloof te voeden en de hoop te koesteren en kun je elke dag voeden door stil te staan, te kijken, te luisteren te bidden en te zorgen voor deze aarde. Voedt je de liefde niet dan dooft gaandeweg het vuur en wordt je leven zwaar en leeg.
Je moet God liefhebben met heel je hart én je moet je naaste liefhebben met heel je hart.
Het is niet nieuw wat Jezus zegt. Het staat al in het eerste testament, in de wet van Mozes. Maar het is wel verrassend dat Jezus hier deze twee geboden met elkaar combineert.
Waarom doet hij dat?
Hij doet dat omdat godgeleerde autoriteiten hem op de proef stellen. Ze stellen hun vraag niet uit oprechte belangstelling. De schriftgeleerden, in vergadering bijeen, beproeven Jezus. Wie is deze Jezus? Waarom praat hij zoals hij praat en doet hij zoals hij doet. Waarom bekommert hij zich zo om uitschot en laat hij zich zo weinig gelegen liggen aan de officiële geestelijkheid. Zeg jij maar eens. Wat is nu eigenlijk het grote gebod. Is het jou wel te doen om God? We zijn benieuwd.
En dan zegt Jezus. Het gaat mij om God én om de mensen. Het gaat mij om God én om dat uitschot dat jullie links laten liggen.
Je naaste liefhebben. Wat betekent dat praktisch? Ook dat kun je vinden in de Schrift. Dan gaat het helemaal niet om de vraag of je van alle mensen evenveel kunt houden. Nee, het betekent concreet dat je iets over hebt voor de arme en de vreemdeling als je je oogst binnenhaalt. Steel niet, lieg niet, beroof de ander niet. Belaster hem niet. Pest hem niet. Laat hem niet struikelen. Spreek geen vloek uit over een dove en leg geen obstakel voor een blinde. Heb die naaste lief als jezelf. Zo concreet en praktisch is het.
Heb je naaste lief betekent concreet: Gun de ander, de vreemdeling naast jou het leven. Gun hem zijn waarde.
Voor Jezus is dit essentieel. En hij houdt het zijn broeders die net als hij God liefhebben, voor.
Wie God liefheeft krijgt de naaste erbij. Waarom? Omdat God die naaste, dat mensje naast jou liefheeft.
Jij en ik en alle liefhebbers van God moeten het ook vandaag weer horen. Wie God liefheeft krijgt de naaste er bij want God heeft die naaste lief.
De godgeleerden krijgen van Jezus een vraag die hen dat duidelijk maakt. Hij vraagt hen. Hoe kan de Messias Davids zoon zijn? Voor ons misschien een onbegrijpelijke vraag en hogeschool-theologie. Maar het is geen raadsel. Het is Evangelie. De zoon van David is een mens van vlees en bloed. Hoe kan onze Heer een mens van vlees en bloed zijn? Dat kan omdat God dat zo wil. Hij kwam kwetsbaar als een kind naar de aarde die Hij zo liefheeft, die hem mateloos aan het hart gaat. Kijk, daar staat onze Heer. Hij staat daar met kloppend hart en warme handen. Zo menselijk is de Messias in wie Gods liefde klopt. God houdt van de aarde en van de mensen. Van jou, natuurlijk maar ook van hem daar. En ook van de vreemdeling, de migrant, de gelukszoeker, de ander die naast jou leeft, jou soms in de weg staat en tegenstreeft. Die ander krijgt ook een plek van God onder de zon en jij bent geroepen om haar en hem die plek te gunnen.
We leven in een angstige, gespannen tijd.
Ons hart bloedt bij het tomeloze geweld in het Midden-Oosten en Oekraïne. Doodgewone russische soldaten, door een machthebber tot kanonnenvlees gemaakt, hebben net zoveel pijn als Oekraïense verdedigers. Het zijn geen besten. Het zijn mensen, vergiftigde, gewonde mensen.
Israëlische en Palestijnse burgers hebben beide mateloos verdriet om wat fanatieke machtsdenkers hun beiden aandoen. Dat heeft zo’n pijn. Dat haat. Dat wil wraak. Dat is gewond tot op het bot. Hoe houden ze het uit? Hoe vinden ze hoop en perspectief.
Niet wanneer wij radicaal aan de ene of de andere kant gaan staan. Wel door terreur van welke kant dan ook, te veroordelen en nooit te vergoelijken. Wel door aandacht te hebben en te houden voor de pijn en het verdriet aan beide zijden, wel door alles te steunen wat een einde maakt aan het geweld en mensen als naasten bij elkaar brengt.
In de naaste komt God ons het allernaast. Hij aarzelt aan mijn deur, hij klopt aan mijn hart. God, leer mij toch om lief te hebben in de concrete nuchtere, praktische Bijbelse zin van het woord.
We hoeven ons niet op de borst te kloppen. We moeten al helemaal niet met de vingers wijzen naar de ander die zijn gedrag verbeteren moet. Laten we proberen in de ander te zoeken, te zien, te stimuleren en naar boven te halen wat echt is en puur, wat haar of hem wezenlijk tot mens maakt. Heb aandacht voor zijn pijn. Zij en hij zijn het beeld van God. In hun kwetsbaarheid komt God ons tegemoet.
Jezus koppelt het eerste en tweede gebod aan elkaar. En hij wijst naar Davids zoon. Hij wijst naar zichzelf. In zijn gelaat licht de liefde Gods op.
Het hele evangelie is geschreven om uit te leggen hoe God zelf zich onze verwarring en nood heeft aangetrokken en mens geworden is . Wij maken scheiding tussen God en de naaste maar Hij niet. Hij wordt een naastetje, een mensje als jij. Hij bekommert zich om deze aarde. En dat is voor ons een bron van hoop.
Heb God én heb je naaste lief. Heb de aarde lief. Waarom? Omdat God de aarde heeft geschapen en jou en je naaste lief heeft. Als breekbaar, kwetsbaar mensenkind is hij onder ons gekomen.
Hij heeft zelf het grote gebod op zich heeft genomen en nodigt ons Hem te volgen.