februari 2015
"De historische Jezus heeft nooit bestaan", zegt de Nijkerkse dominee Van der Kaaij. "Alle elementen uit het verhaal van Jezus vinden hun oorsprong in het oude Egypte. Daar komt de oermythe vandaan van een God die mens wordt, van sterven en opstaan, van geboren worden op 25 december uit een maagd." Het is een wat obscure opvatting maar het werd nieuws omdat de dominee onlangs van een Nijkerkse kansel is geweerd.
In een interview in Trouw vertelt de predikant hoe hij tot dit inzicht is gekomen. Hij heeft een boek gelezen van de Britse auteurs Timothy Freke en Peter Gandy. ‘De mysterieuze Jezus’ heet het boek. Hoewel het boek uit wetenschappelijk oogpunt zeer omstreden is neemt van der Kaaij de inzichten die er in verwoord worden voetstoots over.
Laat ik om te beginnen vermelden waarin ik het met mijn collega eens ben. Er is onderscheid tussen de “historische Jezus” en de “Bijbelse Jezus”. Er is onderscheid in die zin dat de Bijbel een geloofsboek is en geen precies proces-verbaal bevat. Er zijn geen bandopnamen gemaakt, er hebben geen filmacamera’s gedraaid. Stenografen waren er ook niet bij. Het eerste evangelie is 20 tot 30 jaar na de kruisiging van Jezus opgeschreven. En alle evangelisten kleurden hun verhaal vanuit het geloof dat Jezus de door God beloofde Messias is die na zijn sterven aan de leerlingen is verschenen. In de goede bijbeluitleg waar collega van der Kaaij aan hecht, komt dat ook tot uiting.
Maar ik ben het ook oneens met van der Kaaij. Want hij doet meer dan onderscheid maken. Hij stelt boud dat de historische Jezus helemaal niet heeft bestaan en de Bijbelse Jezus een product is van Egyptische mythologie. Daartegenover stel ik: de historische Jezus heeft wel bestaan en de Bijbelse Jezus is gekleurd door het geloof dat Jezus de vervulling is van wat Israëls profeten hebben gezegd.
Ik bedoel dit: De vraag of de historische Jezus heeft bestaan is een historische vraag, geen geloofsvraag. Er zijn vanaf de verlichting allerlei grondige studies gedaan naar het historische leven van Jezus. Onomstreden is dat omstreeks het jaar dertig ten tijde van stadhouder Pontius Pilatus de joodse rabbi Jezus is gekruisigd. Historisch staat vast dat hij leerlingen had die getuigen van hun ervaring dat de gekruisigde Jezus verrezen is en leeft. Maar dat deze concrete Jezus de door God beloofde Messias is, dat is geen historie. Dat is geloof. Dat Jezus het lam Gods is dat de zonde der wereld wegneemt en de last van ons mensen heeft gedragen, is geen historie. Het is geloof. De Bijbelse Jezus is gekleurd door het geloof van zijn leerlingen die in hem de Messias herkenden die Israëls profeten hebben beloofd.
Van der Kaaij vindt dat met zijn nieuw verworven inzicht zijn geloof volwassener en rijker is geworden. Dat kan natuurlijk en respecteer ik ook.
Maar van der Kaaij vindt ook dat het hart van het christelijk geloof niet afhangt van de historiciteit van Jezus. Dat ben ik met hem oneens. Het hart van het christelijk geloof is dat in de historische mens Jezus, een mens van vlees en bloed, God zich met ons mensen heeft verbonden. Daar getuigt heel het Nieuwe Testament van. Daar getuigt ook de apostel Paulus van. Van der Kaaij stapt daar veel te gemakkelijk overheen.
Ooit heeft dominee van der Kaaij bij zijn bevestiging tot predikant beloofd dat voor hem de Heilige Schrift de bron van de prediking is. Een bewering dat de historische Jezus nooit heeft bestaan en de Bijbelse Jezus het product is van een Egyptische mythe is met die belofte in strijd.
