Het einde of een nieuw begin?
mei 2011
Kun je religieus zijn zonder te geloven? Ja, dat kan zegt journalist en religiewetenschapper Koert van der Velden. Hij heeft er een dik wetenschappelijk boek over geschreven waarop hij is gepromoveerd.
Het boek heeft een intrigerende titel: “Flirten met God”.
Koert van der Velde gelooft niets - niet in God en niet in niet-God. Maar hij onderkent wel 'een zeker religieus verlangen' bij zichzelf. En hij is niet de enige, zegt hij. Maar veel mensen laten zich weerhouden om religieuze ervaringen op te doen in een middeleeuwse kerk, een klooster, of de woestijn omdat ze niet geloven dat er een god is. En dat is jammer volgens van der Velden. En daar wil hij wat aan doen. Het dagblad Trouw citeert hem op 11 mei:
"Ik heb geprobeerd een boek te maken waaraan mensen iets hebben. Ik wil laten zien dat religiositeit ook kan worden beoefend op a-gelovige basis. Dat sommige mensen er gelukkiger van worden, dat hun leven er meer kwaliteit door krijgt. Dat een religieus leven ook binnen het bereik ligt van mensen die niet in staat zijn tot enig religieus geloof, en dat iedereen die er moeite voor doet iets religieus kan beleven." (einde citaat).
Als ik Koert van der Velden goed begrijp maakt hij een onderscheid tussen religieuze ervaringen en geloofsvoorstellingen. Ik ben het met dat onderscheid eens. In de middeleeuwse kerk van Vezelay ruimte en tijd ervaren die hoger reikt en verder gaat, verbondenheid ervaren, liefde, een besef van gedragen worden, verlangen naar schoonheid en troost, is wat anders dan geloven dat God de Vader in de hemel alles bestuurt en leidt en dat God (voorbeeld van Koert van der Velden) de woorden van de tien geboden in stenen tafelen heeft gegrift.
Tegelijk denk ik dat in heel dit thema gemakkelijk met woorden gespeeld wordt.
Wat is geloof? In het oppervlakkige spraakgebruik houdt geloof in dat je bepaalde wel omschreven geloofsopvattingen voor waar houdt. Bijvoorbeeld: Je “gelooft”dat Jezus lichamelijk uit de dood is opgestaan.
Maar in de Bijbel al wordt met “geloven” heel iets anders bedoeld. Geloven is niet het voor waar houden van bepaalde feiten of het aanhangen van bepaalde voorstellingen. Geloven is wel: vertrouwen dat jij in je leven omgeven en gedragen wordt.
Koert van der Velden zegt nu: De ervaring van het grote verband, de ervaring gekoesterd te worden en bemind of het verlangen daar naar kun je ook hebben als je niet in God gelooft. Ik val hem daarin bij. Ieder mens kan op zoek naar de bron. Ieder mens kan zich openstellen voor de grond en de bron van het leven. In de terminologie van Koert van der Velden: Hij flirt met God. (Bijzonder dat Koert het met een hoofdletter schrijft!) maar “gelooft” niet in God.
Het is het goede recht van van der Velden om die ervaring zo te beschrijven. Ik heb er wel een vraag bij: Kun je “flirten” zonder wederkerigheid?
Ik hoop dat heel veel mensen die zichzelf als “niet-gelovig” beschouwen, de goede raad van Koert van der Velden opvolgen en bij zichzelf toelaten religieus te zijn, dat wil zeggen in verbinding willen komen (religie betekent letterlijk: verbinding) met wat groter is dan zij zelf zijn.
Want ik geloof dat zij in de religieuze ervaring die zij opdoen, God ervaren. En als ze die ervaring serieus nemen dan willen ze meer dan een flirt. Lees er het Hooglied maar op na. Van dat meer is onze kostbare traditie de vindplaats.
“Niemand weet wat leven is/ alleen dat het gegeven is/en dat van dit geheimenis/God het begin en einde is.” Het is een simpel versje van Huub Oosterhuis. Mijn overleden vrouw Ingrid schreef het onder haar laatste brief. Het is tegelijk een eerste begin voor veel mensen die “niet geloven” maar wel God ervaren.
Het begint met vertrouwen. Het kan groeien. Christelijke “geloofsvoorstellingen” zijn bedoeld om die groei te bevorderen. Ze zijn bedoeld om ons verder te brengen op onze weg door het leven. Niet meer maar zeker ook niet minder.
