Contact:Jan C. Bos
E jancbos@kpnmail.nl
Jesaja 35, 1-10; Mat 11, 2-11 Oude Kerk Heemstede
“De woestijn zal bloeien als een roos”.
Zal hij dat?
Jesaja zong het ooit. Bijbelgeleerden weten niet zeker of het was in Jeruzalem, in de tijd dat de Assyrische legers de stad van alle kanten belaagden of dat het was in Babel waar het volk smachtte van verlangen om ooit uit de vreemdelingschap terug te keren naar Sion. Dat laatste lijkt het meest waarschijnlijk. “Wij zullen terugkeren naar Sion”. God zelf baant voor ons een weg en gaat voor ons uit als een lichtend spoor en de woestijn, die hete droge woestijn waar wij door moeten zal bloeien als een roos.
Zal hij dat?
Altijd weer brak dat visioen door in tijden van grote nood in de wereld of in ons eigen bestaan.
“De dorre vlakte der woestijnen zal zich verblijden eindeloos”, zongen onze ouders en de ouderen onder ons als kind. En wij zingen dat “de steppe zal bloeien”, dat “de steppe zal lachen en juichen” Het stamt allemaal uit dat prachtige 35e hoofdstuk van het boek van de profeet Jesaja. Hij heeft het ons leren zingen.
Maar waar slaat het op? Waar slaat het nu eigenlijk op?
Jesaja zelf denkt aan een goede toekomst op deze aarde. Onze God, die trouw is tot in eeuwigheid, laat ons niet in de steek. God zal komen met wraak en met vergelding. Hij zal ons bevrijden van onze vijanden.
Het haakt even in het begin. “God zal komen met wraak, met de vergelding Gods.” Wraak, vergelding, moeten we daar blij mee zijn? Is dat niet vreselijk negatief? Maar nee, wraak en vergelding zijn positieve begrippen als het om Gods wraak en Gods vergelding gaat. Bij wraken moet u denken aan de oeroude betekenis die ook in het Nederlands nog voorkomt in de uitdrukking: Een rechter wraken. God wraakt. Hij verdrijft het onrecht. Hij zet scheve verhoudingen recht. En vergelding moet u lezen in de zin van beloning. Gevangenen worden met geld vrijgekocht. Moeite met geld beloond. Dezelfde Hebreeuwse stam zit ook in het woord weldaad. “Loof de Heer, mij ziel, en vergeet niet een van zijn vergeldingen”, zingt Psalm 103. “Vergeet niet een van zijn weldaden”, vertalen wij dan.
Die op de aarde gerichte geloofsbeleving is nog altijd levend in het geloof van Gods volk. Dat brak baan bij de terugkeer ooit uit Babel en bij de terugkeer in de vorige eeuw en de oprichting van de staat Israël na de inktzwarte, bittere tijd in Nazi-Europa. God kwam met wraak en vergelding en heeft ons bevrijd. Joodse kolonisten staken de spaden in de grond en legden irrigatiewerken aan. Kijk, de woestijn: hij bloeit, hij bloeit als een roos.
Doet hij dat? Doet hij dat vandaag?
Nee, het visioen breekt stuk op onze harde werkelijkheid. Hoe anders dan God wreken de mensen: Menselijke wraak heerst in de woestijn. De kolonisten die ooit hun spaden in de grond staken om rozen te kweken gebruiken nu hun bijlen om de olijfbomen van hun Palestijnse buren om te hakken. In plaats van een gebaande weg vind je wegblokkades.
De woestijn bloeit niet. Hij brandt. Want de aarde warmt op. De klimaatdoelen worden niet gehaald. De klimaatconferentie in Belem afgelopen maand eindigde teleurstellend.
De woestijn zal bloeien als een lelie, vertaalt onze nieuwste Bijbelvertaling. Is het een roos? Is het een lelie? Voor de hoopvolle strekking van het visioen maakt het niet uit.
Maar vandaag wordt de lelie geteeld met veel te veel gif voor kortzichtig gewin. En de mensen worden ziek. Kanker bedreigt ons. De mensen worden somber van alle mislukking. Er is zoveel moeite en leed. Jij en ik lopen op dun ijs en zomaar zomaar zak je er door.
Kunnen we wel zingen deze advent van een bloeiende roos? Kunnen we dat en tegelijk zo hard en weerspannig zijn?
De woestijn zal bloeien als een roos? Zal hij dat?
Geloof jij dat ook? Denk je dat? Zal hij dat? Of wordt die mogelijkheid dag na dag kleiner
want hard en weerspannig blijven wij mensen.
Misschien bedoelde Jesaja ook wel wat anders? Misschien moeten wij nu vandaag in ieder geval zijn visioen anders in vullen. Die bloeiende woestijn is er wel maar niet hier. Nooit een keer hier. Misschien pas bij God in hemel. Ooit zullen wij dáár wandelen in het licht. Zou het visioen van Jesaja zo gelezen kunnen worden?
Maar dáár neemt Johannes geen genoegen mee. Over hem lezen wij deze zondag in het evangelie. Hij zit in de gevangenis en hoort de werken van hem die hij zelf als de Christus heeft aangewezen.
Johannes heeft wat met de woestijn. Weet u het nog? Johannes leefde in de woestijn. Ik denk dat zijn verblijf in de woestijn een impliciete aanklacht was tegen alle zooi in de stad, al het gekonkel en gekuip, alle haat en nijd, oorlog en terreur, onrecht en uitbuiting. Johannes hoorde een stem in de woestijn. Hij hoorde daar zingen als ooit eens Jesaja. Baan een weg. Effen een pad. Met al zijn hartstocht preekte hij tegen onrecht. En de Messias zou het echte werk doen met de bijl, de wan en het vuur. Pas daarna, wanneer alle hardleerse mensen door schade en schande eindelijk wijs waren geworden, ja dan zou de woestijn bloeien, dan zou er gejubeld worden. Alle stomgeslagen monden zouden het uitschreeuwen van vreugde.
Maar dat gebeurt allemaal niet. Jezus hanteert de bijl niet om de wortels van onvruchtbare bomen te klieven. Liever gebruikt Jezus de schop om er nog eens omheen te graven. Hij gebruikt de wan niet om het giftige zaad te ziften. Hij laat het groeien tot de oogst.
En gejubeld wordt er niet, helemaal niet. Johannes zit monddood gemaakt in zijn cel. En dus laat Johannes vragen: Zijt Gij het die komen zou of hebben we een ander te verwachten? Ben jij het nou, Jezus? Ja, toch? Of toch niet? Of toch weer wel?….
Het visioen van Jesaja speelt een belangrijke rol in de vraag en in het antwoord. Dat is duidelijk. Johannes neemt geen genoegen met een vervulling aan gene zijde alleen. En ik denk dat wij nu vandaag Johannes daarin moeten blijven volgen. Hij is een Voorloper, ook in het stellen van deze vraag. Als de Messias komt, dan bloeit toch de woestijn als een roos? Waar slaat dat toch op. Jezus, waar slaat het op?
In zijn antwoord neemt Jezus Johannes en ons terug naar Jesaja zelf. Wat heeft die ook al weer gezegd?
Laten we ons herinneren wat Jesaja gezegd heeft over de wraak en de vergelding. God komt met wraak en vergelding. God komt bevrijden. En dat gaat op een andere manier dan wij mensen doen. Dat is ook de diepe zin van de apostolische wijsheid dat wij mensen niet moeten wreken maar dat aan God moeten overlaten. Ons wreken is negatief. Dat houdt de kringloop van geweld in stand. Dat zie je toch voor je ogen gebeuren vandaag. Dat mept er op los. Dat haalt verhaal. Dat schiet overhoop. Dat zie je gebeuren in en rondom Jeruzalem en zo komt het niet goed, nooit een keer. Maar de wraak en de vergelding Gods is positief geladen. Hij vervult ons met Zijn Geest. Een geest van wijsheid en bezinning, van moed en verstandig beleid volgens Jesaja.
Verrassend vind ik dat Jesaja de toekomst van God tekent als een weg om te gaan voor mensen in nood. Het visioen van de bloeiende steppe is geen zekerheid voor mensen die denken de dans te ontspringen. Het is geen bezit van kolonisten. Het is een wenkend perspectief voor mensen die geslagen zijn, voor mensen die de gevolgen van hun weerspannigheid aan den lijve gevoeld hebben, doorstaan hebben, eraan onderdoor gegaan zijn en daar doorheen door de Eeuwige worden vastgehouden.
De toekomst is een weg om te gaan. Het is de weg die Jezus zelf gaat van de kribbe naar het kruis. Het is de weg verzoening en van vertrouwen op God en liefde en zorg voor al wat leeft. Het is de weg waarop jij door schade en schande heen genodigd wordt. Jij kunt de wereld niet redden van alle klimaatschade. Je kunt wel beginnen in alle eenvoud het goede te doen zoveel je kunt, in het vertrouwen dat God dat bloeien laat.
Het visioen slaat voor ons op wat Jezus is begonnen en op wat jij vandaag beginnen mag.
Hij zelf gaat ons voor. Wij mogen gerust volgen en dwalen niet. De blinden gaan de ogen open. De doven horen iets nieuws. En de woestijn zal bloeien als een roos.
Want onze Heer, Hij is die roos. Hij is de roos die met jou gaat, jouw leven deelt en draagt.
Hij is de roos die jou troost als je ziek bent van het gif of ziek bent van verdriet want Hij houdt je vast in leven en sterven. Hij is de roos van ons verlangen. Dat verlangen houdt ons gaande en geeft ons moed. De woestijn, ooit zal hij bloeien. Ooit zal hij bloeien als een roos.