Contact:Jan C. Bos
Wagnerkade 59,
2102 CT Heemstede
T 023 5332455
E jancbos@antenna.nl
Ester 3 Pelgrimskerk Badhoevedorp
Zullen de woorden van Mordechai standhouden?
Zo luidt in de Statenvertaling de vraag van het partijkader wanneer ze die Jood vastberaden zien weigeren te knielen voor Haman. Zullen de woorden van Mordechai standhouden want hij had hen verteld dat hij een Jood was.
De nieuwere vertalingen hebben het niet over de woorden maar over de handelwijze of de houding van Mordechai. En dat klopt ook. In de Hebreeuwse Bijbel zijn woord en daad één. En Mordechai stelt een daad. Mordechai knielt niet voor Haman want Haman is een machthebber die over lijken gaat. Dat houdt hij nooit vol, denkt de hofkliek. Die zwicht wel als hij in de gaten krijgt dat met Haman niet valt te spotten en dat hele hordes met Haman meelopen. Je moet wel heel sterke knieën hebben om dan stand te houden.
Het is wel heel bijzonder dat we vandaag Ester 3 lezen. Want vandaag, 27 januari, is de gedenkdag van de Holocaust. Zes miljoen Joden zijn in de tweede wereldoorlog vermoord omdat heel veel mensen wel zijn gezwicht voor de tiran. En in een Bijbelboek dat zo’n vijfentwintighonderd jaar geleden ontstaan is, staat al beschreven hoe dat gaat. Daar is een minderheid die niet doet als wij, die anders denkt dan gemeengoed, die vast wel gevaarlijk is voor onze welvaart, rust en zekerheid. En er is een man die handig alle gevoelens van onzekerheid en angst bespeelt. Als een komeet schiet hij omhoog in de politieke hiërarchie. Iedereen buigt. Iedereen volgt. Iedereen roept “Heil Haman”.
Sommigen zijn enthousiast. Anderen zijn halfhartig maar willen niet opvallen want voor je het weet gaat je kop er af.
Let op hoe handig Haman de publieke opinie bespeelt. De Joden volgen hun eigen wet, zegt hij. Dat klopt. Maar hij voegt er sluw aan toe. Ze volgen niet de wet van de koning. Zo maakt hij van een halve waarheid een hele leugen. Dat gebeurt vandaag niet anders. Zo bespelen vandaag machtsbeluste politici op sociale media de publieke opinie. Van over de grens komen allemaal criminelen ons land in. En om één geradicaliseerde jongere wordt een hele godsdienst weggezet.
Geraffineerd gaat Haman te werk. In een soort Wannseeconferentie wordt alles strak gepland.
Vandaag lezen we het boek Ester en we kunnen het niet lezen zonder te denken aan die verschrikkelijke moord op de Joden die niet op het laatst is afgewend. En we kunnen het niet lezen zonder te beseffen dat eeuwenlang in de synagoge dit boekje is gelezen terwijl buiten christelijke pogroms woeden. Haman is onder ons en zit in ons. Ook wij laten ons zomaar vervoeren door pracht en praal, schoonheid en kracht, glanzende uniformen en mooie vrouwen. Ook wij hebben een instinctieve afkeer van wat afwijkend is. Zullen de woorden van Mordechai standhouden?
Op woorden volgen daden. Je kunt het ook andersom zeggen: De daad van verzet van Mordechai tegen de holle retoriek en krachtpatserij van Haman is diep gegrondvest in woorden. Het zijn de goede Woorden van de Eeuwige die Hij aan zijn volk gegeven heeft en door hen aan heel de mensheid. Het zijn de woorden die onuitwisbaar door Mozes in steen zijn gegrift. Heb de Eeuwige, jouw bron en bestemming, lief. Buig niet voor tirannen. Gun een naaste het leven, de liefde, de waarheid en het recht. Ieder dag overdenkt Mordechai dat woord in de morgen. Iedere dag wordt hij gedragen door geloof en hoop. En iedere dag wordt hij zo gesterkt om zich te verzetten en niet “heil Haman” te roepen. Maar zal het standhouden, zal het wel standhouden?
Zullen de woorden standhouden. Dat is vanaf de oertijden een diepe vraag want de woorden worden van meet af aan betwist. Vijfentwintighonderd jaar geleden wordt Mordechai bedreigd door Haman. Maar het gaat nog veel verder terug. Want Mordechai is een zoon van Kis uit Benjamin. Hij is van de stam en het geslacht van koning Saul die ooit tot op het bot werd bedreigd door Agag de koning van Amalek. Dat zijn in de Bijbel beruchte namen. Amalek heeft het volk in de woestijn aangevallen in de achterhoede waar de vrouwen, de kinderen en de verzwakte mannen waren. Amalek heeft geen moeite met doden wat ondermaats is. Dat is geen leven meer. Dat kan wel weg. Alleen wat sterk en glanzend is heeft recht van bestaan. En Saul is gezwicht voor de glans en de kracht van Agag. Hij heeft daarmee de profeet Samuël tot in zijn ziel geraakt en het kostte Saul zijn koningschap. Want bewondering hebben voor de mooie praat, de pracht en praal van Agag, dat is bewondering hebben voor het kwaad. Dwars daar tegenin gaat het woord van de profeet. Zal het standhouden?
Kijk, eeuwen later, staat een zoon van Saul, bij wijze van spreken met een wetsrol in zijn hand, tegenover Haman de Agagiet, dat wil zeggen: de zoon van Agag. Zal deze zoon, als ooit zijn oervader, zwichten? Zullen de woorden waaruit hij leeft en doet standhouden in het massieve geweld van leugenpropaganda? Het hele boek Ester draait om deze diepe existentiële vraag.
Jullie weten misschien al wat uiteindelijk het lot van Haman wordt en hoe het met Ester en Mordechai en de Joden afloopt. Je zult er komende zondagen wellicht nog meer over horen. Maar tot op vandaag blijft die existentiële vraag klinken. Zullen de woorden standhouden?
Die vraag graaft dieper dan de sterke knieën van Mordechai kunnen dragen. Het is de vraag naar de Bron waar wij mensen vandaag uit kunnen drinken en het is de vraag naar de Geest die ons mensen vandaag wil bezielen.
Eeuwen later staat onze Heer in de synagoge en leest Hij de goede woorden van bevrijding en recht uit de profeet Jesaja. Die woorden gidsen in een donkere wereld vol tergende tegenstellingen tussen schandalig rijken en bittere armen. Die woorden klinken op in een wereld vol politieke gevangenen. Die woorden verzetten zich tegen het schenden van Gods schepping en Gods mensen. Die woorden stralen mensen tegemoet die door een diepe leegte worden benauwd. Maar zullen ze standhouden? Het is maar een armzalige timmermanszoon die ze uitspreekt. Zullen ze standhouden? Dat moeten we nog maar zien, zeggen zijn medeburgers. Ze klinken mooi maar wat kopen wij er voor.
En wij nu vandaag weten hoe het met onze Heer is afgelopen. Niet zo goed als met Mordechai in ieder geval. Meer zoals met Anne Frank en haar joodse zusters en broeders wier holocaust wij vandaag gedenken. Houdt het Woord van Wet en profetie dat velen in de gaskamer op de lippen hadden, stand. Houdt het Woord van het Evangelie dat Jezus op het kruis bracht stand?
Ester 3 waar bij wijze van spreken de rook van de gasovens uit op kringelt, is het dieptepunt van het boek Ester. Maar er gloort een spiertje licht. De ijlboden van de koning die de Joden in het gehele rijk de dood aanzeggen, vertrekken op de 13e nisan. Dan is Pasen nabij. Midden in de dood breken ze het brood en drinken ze uit de beker.
En wij belijden nu vandaag de Jood Jezus als onze Heer omdat we geloven dat het Woord waaruit Hij heeft geleefd, waardoor Hij is gewond tot bloedens toe, waarmee hij heeft gevochten ten dode toe, een Woord is dat standhoudt en leven geeft. Onze sterke knieën kunnen het begeven.Maar laten we vasthouden aan dat Woord.
Vandaag gedenken wij de Holocaust. En vandaag denken we aan al die duizenden die in de maalstroom van het geweld van de tijd worden vermalen omdat ze op de verkeerde plek zijn geboren of tot een vervolgde minderheid behoren. Vandaag gedenken we de mensen in het verkeerde lichaam. Vandaag gedenken we de kinderen met de verkeerde papieren. Vandaag gedenken we de migranten die worden gecriminaliseerd. Vandaag gedenken we de slachtoffers van een opgehitste publieke opinie. Vandaag gedenken we alle slachtoffers van hen die vertrouwen op eigen kracht en geweld
En kijk ons nu zijn in de kerk zoals ik vorige week met een groep gemeenteleden in de Bethelkerk was in Den Haag. En we horen onze Heer de goede woorden van bevrijding en recht lezen uit de profeet Jesaja. De woorden van een regeerakkoord kunnen, als ze teveel gaan knellen, aangepast worden. Ze zijn geen wet van Meden en Perzen en al helemaal geen Evangelie. De Woorden die onze Heer tot in het diepst van zijn ziel heeft geleefd, zijn dat wel en kunnen ons vandaag gidsen op de weg ten leven. Ze kunnen ons vandaag brengen tot het besef dat wij onze naasten en zeker de kinderen van hen die onze naasten geworden zijn, het leven en de liefde, de waarheid en het recht moeten gunnen.
Zullen ze standhouden en telkens weer generaties moed en hoop geven omdat er, soms met vallen en opstaan, naar wordt geluisterd?
Ik geloof van wel.