Contact:Jan C. Bos
Wagnerkade 59,
2102 CT Heemstede
T 023 5332455
E jancbos@antenna.nl
12 januari 2011
Ooit was het lente
Ooit was het lente in de oecumene. Die oecumenische lente viel ongeveer samen met het begin van mijn ambtsperiode. Het 2e Vaticaans concilie had in de katholieke kerk de ramen ogen gezet. In de protestantse kerken was er meer inzicht gegroeid in de gemeenschappelijke wortels van de protestantse en de katholieke liturgie. Op maatschappelijk terrein deden kerken steeds meer samen, In allerlei oecumenische verbanden zocht men toenadering tot elkaar. Een belangrijke vrucht van de oecumenische lente was hernieuwde gezamenlijke bezinning op de Bijbelse accenten in de Maaltijd van de Heer. In de Bijbel markeert de maaltijd de verzoening. Er was een conflict. Je hebt het goedgemaakt. Je wordt opnieuw aanvaard. Je viert het met samen eten. Zo at Jezus met tollenaars en zondaars. De maaltijd is ook het teken van Gods koninkrijk. Wij zullen leven in vrede met God en de mensen.
En heel in het bijzonder gedenken en vieren wij in de maaltijd van de Heer het lijden, sterven en de opstanding van Jezus Christus. In deze maaltijd verbindt Christus zich met ons en delen wij in de gemeenschap met Hem. Wij vieren dat Christus aanwezig is in onze viering, aanwezig is in brood en wijn en de band tussen God en mensen hernieuwt.
De vrucht van die bezinning vind je terug in het dienstboek van onze kerk. De tafelgebeden in dit dienstboek zijn ook voor katholieke gelovigen heel herkenbaar. Jullie vieren net als wij, zeiden ze soms.
Wat daarbij ook hielp was de hernieuwde bezinning op de rituelen en symbolen in de liturgie. Symbool is een buitengewoon krachtig begrip. Letterlijk betekent het “samenvallen”. Met het geven van je trouwring geef je je trouw. Zo is in het avondmaalsbrood de Heer zelf aanwezig
Heel veel katholieke en protestantse pastores en gelovigen vonden in de oecumenische lente dat er voldoende reden was om samen de Maaltijd te vieren. De overeenkomsten in geloofsbeleving zijn immers veel groter dan de verschillen.
Verschillen?
Verschillen? Zij die er dan tussen katholieken en protestanten op dit punt. Voor de beleving van heel veel protestantse en katholieke kerkgangers niet. Maar in de officiële kerkleer is dat verschil er wel. En dat betreft de aard van de aanwezigheid van Christus in brood en wijn. In de katholieke opvatting verandert door het gebed van de gewijde priester het brood en de wijn in het lichaam en bloed van Christus. Christus is nu werkelijk aanwezig en blijft aanwezig in brood en wijn.
Daarom wordt de hostie waarover het tafelgebed is uitgesproken bewaard in een tabernakel en in zeer klassiek katholieke kerken ook uitgestald in een monstrans en aanbeden door het kerkvolk.
Protestanten leggen dat accent op blijvende aanwezigheid van Christus in brood en wijn niet. Christus is aanwezig in het samenkomen van de gemeente, in het gedenken en vieren van zijn lijden en sterven en opstanding, in de gemeenschap waarin wij eten van het brood en drinken uit de beker. Christus blijft aanwezig in ons leven. Maar een bijzondere blijvende aanwezigheid in het brood dat gebruikt is in de viering kent de protestantse geloofsbeleving niet.
Het is een accentverschil dat je licht en zwaar kunt aanzetten.
Leg je bijvoorbeeld een zwaar accent op het verschil met betrekking tot de al of niet blijvende aanwezigheid van Christus in brood en wijn dan wijs je er op dat in de katholieke geloofsbeleving de hostie als onze Heer zelf wordt vereerd en aanbeden terwijl in de protestantse geloofsbeleving de koster na de viering het overgeschoten brood aan de eendjes mag voeren.
Leg je vooral het accent op de aanwezigheid van Christus in brood en wijn tijdens de viering dan zul je tijdens de viering zeer zorgvuldig en eerbiedig met brood en wijn omgaan. Persoonlijk vind ik dat ook heel belangrijk. In de oecumene hebben protestanten op dit punt ook veel van katholieken met hun meer ontwikkelde gevoeligheid voor symbolen geleerd. En je herkent in elkaars vieringen de gemeenschap met Christus en met elkaar.
Oecumene in de zomer
In Schalkwijk wordt al sinds de beginjaren (de jaren zeventig van de vorige eeuw) in gezamenlijke diensten van protestanten en katholieken brood en wijn gedeeld. Waren de pastores zich dan niet bewust van de verschillen. Jawel. En we hebben die ook altijd gerespecteerd. Hoe hebben we dat gedaan? Wanneer we een viering hebben in de Moeder van de Verlosser dan gaat de katholieke pastor voor in de tafelviering volgens de katholieke liturgische traditie. En wij allen delen met elkaar het geloof dat Christus aanwezig is in het brood en de wijn. Daarom worden ook de protestanten uitgenodigd brood en wijn te ontvangen. Het omgekeerde gebeurt in de Ontmoetingskerk. We vieren het avondmaal in de protestantse traditie en allen geloven in de aanwezigheid van de Heer in het breken van het brood. Met een wat technische term: We verlenen elkaar gastvrijheid aan de Maaltijd van de Heer die in onze kerk wordt gevierd. Dat was in de oecumenische zomer.
Oecumene in de herfst
De zomerse praktijken worden breed gedragen op het grondvlak van de kerk maar zijn door het officiële leergezag in de katholieke kerk nooit gesanctioneerd. En in reactie op de oecumenische lente en zomer worden in officiële Rooms-katholieke uitspraken de accenten gelegd op de verschillen. Protestantse kerken zijn niet verbonden met de paus en de bisschoppen en zijn dus in strikte zin geen kerken. Een protestantse dominee is niet door de bisschop gewijd. En in het protestantse avondmaal is de Heer niet werkelijk aanwezig. Katholieken zouden aan zo’n maaltijdviering beter niet mee kunnen doen. En protestanten mogen niet meedoen met een katholieke viering want die is alleen bestemd voor hen die met paus en bisschoppen hetzelfde geloof delen. Je kunt pas samen de maaltijd vieren als je één kerk bent geworden, verbonden met paus en bisschoppen. Veel katholieke gelovigen die dagelijks met protestanten samen leven, vinden deze bisschoppelijke opvattingen veel te strikt en op het arrogante af: Alleen wij zijn de ware kerk. Veel protestanten horen deze strikte opvattingen gelaten aan. Kunnen we niet verder komen dan het markeren van het eigen gelijk?
Oecumene in de winter
In december vorig jaar heeft bisschop Punt pastor Alfons Bartolomée geschorst omdat deze op 7 november was voorgegaan in een oecumenische viering in de Moeder van deVerlosserkerk waarbij ook
protestanten waren genodigd mee te doen met de Maaltijdviering. Het feit dat dit al meer dan dertig jaar in Schalkwijk gebeurt, telt in de ogen van de bisschop niet. In zijn visie is dit dertig jaar ongehoorzaamheid geweest. En aan die ongehoorzaamheid moet een einde komen.
Daarmee is de oecumene in Schalkwijk in de winter terecht gekomen.
Inmiddels is er uitzicht op opheffing van de schorsing van pastor Bartolomée maar gezamenlijke vieringen met brood en wijn in de Moeder van de Verlosserkerk zijn niet meer mogelijk. Ik vind dat ontzettend jammer en een ontkenning van alles wat er in de afgelopen jaren is gegroeid maar het is niet anders.
Betekent dit dat de oecumene helemaal in het slop is? Nee. In allerlei activiteiten en kringen blijven we samenwerken met de katholieke parochie. We blijven samen zingen, bidden, luisteren naar de Schrift en ons geloof vieren. Maar wij zullen als protestanten voorlopig niet meer ter communie kunnen gaan in de katholieke Moeder van de Verlosserkerk. We houden het daar bij een viering van woord en gebed.
Blijven de katholieke christenen welkom aan de protestantse avondmaalstafel. Ja, ze blijven van harte welkom. Ieder die zich verbonden voelt met onze Heer Jezus Christus is en blijft welkom aan de viering van de Maaltijd van de Heer in de Ontmoetingskerk.
De vraag is wel of de katholieke pastores door de bisschop belet gaan worden mee te werken aan een oecumenische viering in de Ontmoetingskerk waar ook brood en wijn worden gedeeld. Daar moet nog meer duidelijkheid over komen.
We zijn op oecumenisch gebied in de winter beland. We kunnen twee dingen doen. Het bijltje er bij neergooien. Als het zo gaat, hoeft het niet meer. Of we kunnen samen met onze katholieke partners in Schalkwijk naar creatieve wegen zoeken om onze geloofsgemeenschappen te dragen en te bemoedigen. Onze kerkenraad heeft zich heel nadrukkelijk voor dat laatste uitgesproken. Samen met de pastores en het parochiebestuur willen we naar een nieuwe gezamenlijke weg zoeken.
Zie ook: Maaltijd van de Heer. Bindmiddel of struikelblok